Assalomu – aleykum do’stlar! Siz bilan yana men Oxunjon G’aybullayev. Dasturlash tillari to’g’risidagi suhbatimizni davom ettiramiz.

Oldingi maqolamda hozirgi kunda ko’pchilik o’rganayotgan dasturlash tillarining (C++, C#, Java va Python) xususiyatlari haqida ma’lumot bergandim. Buning sababi dasturlashga qiziqib qolib dasturchi bo’lishni xohlaydiganlar qaysi bir dasturlash tilini o’rganishni tanlashda qiynalishadi.

DIQQAT E’LON! Java dasturlash tillari bo’yisha video kurs tayyor. Video kurs haqidagi ma’lumotni quyidagi rasm ustiga bosib o’qishingiz mumkin: 

Shunga ko’ra, agar dasturlash tillarining maqsadini, xususiyatini yaxshi anglasak, tanlashda qiynalmaymiz. Agar siz haligacha dasturchi kim va dasturlash nima degan savollarga javob qidirayotgan bo’lsangiz, manabu maqolamni o’qib chiqing!

Bu maqolaning ikkinchi seriyasi desak ham bo’ladi ya’ni birinchi seriyasida to’rtta dasturlash tili haqida ma’lumot bergandim. Agr sizni qiziqtirsa manabu ssilkaga kirib keyinchalik o’qib olishingiz mumkin.

Men hozir to’rtta dasturlash tili bo’yicha ma’lumotlar bermoqchiman, bular:
HTML.

CSS.

JavaScript.

PHP.

HTML  haqida ma’lumotlar:

HTML –  HyperText Markup Language uchun qisqartma shakldir va u 1990 – yilda Tim Berners-Li tomonidan ishlab chiqilgan. HTML WWW-da ko’rsatiladigan elektron hujjatlarni (sahifalar deb nomlanadi) yaratish uchun ishlatiladi.

Har bir sahifa “Hyperlink” ya’ni “ko’prik”lar orqali bir – biriga ulanadi. O’sha ko’priklarni bosish orqali boshqa sahifalarga o’tib yurasiz. Siz internetda ko’radigan har bir veb sahifa HTML ning bir yoki boshqa versiyalaridan foydalanib yozilgan.

HTML kodi matn va tasvirlarni to’g’ri formatlashni ta’minlaydi, shu tarzda sizning Internet brauzeringiz mo’ljallangani kabi ko’rsatadi. HTML bo’lmasa, brauzer matnni elementlar yoki rasmlar yuklash sifatida qanday ko’rsatishni bilmagan bo’lardi.

HTML shuningdek, sahifaning asosiy tuzilishini taqdim etadi, keyin Cascading Style Sheets ko’rinishini o’zgartiradi. Biz HTML-ni veb-sahifaning suyaklari (tuzilishi) va Cascading Style Sheets (CSS) ni esa uning terisi (tashqi ko’rinishi) deb tushunishimiz mumkin.

Siz veb dizayner bo’lmoqchimisiz, sayt yaratmoqchimisiz, albatta HTML-dan xabaringiz bo’lishi kerak. Masalan WordPressdagi ishlarim uchun ham HTML bilimlarimdan foydalanaman. Shuni aytishim mumkin, baxtingizga HTMLni o’rganish juda oson.

Men HTMLni bor yo’g’i uch kun o’rganib sayt yaratganman u hozir internetda, mana men tuzgan saytning URL manzili: okhunjon.github.io

Xullas,  HTMLni o’rganishni maslahat beraman. Boshqa biron bir dasturlash tilini o’rganmoqchi bo’lsangiz ham, boshlanishiga HTMLdan boshlasangiz, keyingi tillarni tushinish oson kechadi.

Cascading Style Sheets (CSS) dasturlash tili haqida ma’lumotlar:

CSS birinchi marta 1997 yilda veb-ishlab chiquvchilar yaratayotgan sahifalarning tashqi ko’rinishini aniqlash uchun yaratildi.

CSS-dan foydalanib, siz matnning rangi, shriftlar stili, paragraflar orasidagi intervali, ustunlar o’lchami va joylashuvi, qanday fon tasvirlari yoki ranglar ishlatilganligi, joylashuv dizayni, shuningdek, turli xil ta’sirlarni o’z ichiga oladi.

CSS-ni o’rganish va tushunish oson, va HTML-hujjat taqdimoti ustidan kuchli nazoratni ta’minlaydi. Odatda, CSS HTML yoki XHTML formatlash tillari bilan birlashtiriladi.

CSS-ning afzalliklari.

CSS vaqtni tejaydi – CSS-ni bir marta yozishingiz va bir nechta HTML sahifalarida qayta ishlatishingiz mumkin. Har bir HTML elementi uchun uslubni belgilashingiz va o’zingiz xohlagancha veb-sahifada qo’llashingiz mumkin.

Sahifalar tezroq ko’chiriladi – Agar siz CSS-dan foydalansangiz, siz HTML yorlig’i (teg) xususiyatlarini har safar yozishingiz shart emas. Faqat bitta CSS qoidasini yozing va uni ushbu tegning barcha ko’rinishlariga qo’llang. Shunday qilib, kamroq kod tezroq yuklab olish vaqtini bildiradi.

Oson ta’mirlash – global o’zgarishlarni amalga oshirish uchun uslubni o’zgartiring va barcha veb-sahifalardagi barcha elementlar avtomatik yangilanadi.

HTMLga super stillar – CSS HTMLga nisbatan ancha kengroq xususiyatlarga ega, shuning uchun siz HTML sahifangizga HTML xossalariga nisbatan ancha yaxshiroq ko’rinish bera olasiz.

Global veb-standartlari – Endi HTML sifati eskirgan va CSS-dan foydalanish tavsiya etiladi. Ya’ni, kelajakda brauzerlar bilan moslashishi uchun barcha HTML-sahifalarda CSS-dan foydalanishni boshlash yaxshi fikr.

Oflayn ko’rib chiqish – CSS veb-ilovalarni maxfiy ravishda saqlab qo’yishi mumkin. Buning yordamida biz offline veb-saytlarni ko’rishimiz mumkin. Kesh ham tezroq yuklash va veb-saytning yaxshi ishlashini ta’minlaydi.

Platforma Mustaqillik – Skript puxta platforma mustaqilligini ta’minlaydi va eng so’nggi brauzerlarni ham qo’llab-quvvatlaydi.

JavaScript dasturlash tili haqida ma’lumotlar:

JavaScript – bu veb-sahifalarni o’zaro tasirini hosil qilish uchun foydalaniladigan dasturiy tildir. Bu sahifaga hayot beradi ya’ni foydalanuvchini jalb qiladigan o’zaro tasirlashuvchi elementlar va animatsiyalar hosil qiladi. Agar bosh sahifada qidiruv qutisini ishlatgan bo’lsangiz, yoki videoni tomosha qilgan bo’lsangiz, u JavaScript orqali ishlayotgan bo’lishi mumkin.

JavaScript Javaga mutlaq tegishli emas.

JavaScript va Java ikki xil kompyuter tilidir, ikkalasi ham 1995 yilda ishlab chiqilgan.

Java obyektga asoslangan dasturiy til bo’lib, u kompyuter muhitida mustaqil ishlashi mumkin degan ma’noni anglatadi.

Boshqa tomondan JavaScript-ni veb-ga asoslangan dasturning bir qismi sifatida ishlashga mo’ljallangan matn asosida dasturlash tilidir desak bo’ladi. Vebga asoslangan muhitda ishga tushishidan oldin tuzilishi kerak bo’lgan Java dasturlaridan farqli o’laroq, JavaScript HTMLga birlashtirish uchun mo’ljallangan. Barcha katta veb-brauzerlar JavaScript-ni qo’llab-quvvatlaydi.

JavaScript dan foydalanish va yozish

JavaScript haqida eng muhim narsa, uni veb-kodingizdan foydalanish uchun qanday yozishni bilishingizga hojati yo’q. Onlaynda bepul JavaScripts-ni topishingiz mumkin. Bunday buyruqlardan (kodlardan) foydalanish uchun bilishingiz kerak bo’lgan yagona narsa, taqdim etilgan kodni veb-saytingizdagi to’g’ri joylarga qanday joylashtirishdir.

JavaScript-dan foydalanish uchun yozishga hojat bo’lmasa-da, ayrim kod yozuvchilar buni qanday qilishni bilishni istashadi. JavaScriptda mavjud kodni yaratish uchun maxsus dastur talab qilinmaydi. Windows uchun Notepad kabi tekis muharriri sizning JavaScript-ni yozishingiz uchun kerak.

JavaScript va HTML boshqa narsalar.

HTML va JavaScript ikki xil narsadir, lekin ular bir-birini to’ldiradi. HTML – statik veb-kontentni aniqlash uchun mo’ljallangan formatlash tili. Bu veb-sahifani uning asosiy tuzilishi bilan ta’minlaydi. JavaScript bu sahifadagi dinamik vazifalarni, masalan, animatsiya yoki qidiruv maydonchasini bajarish uchun mo’ljallangan dasturiy tildir.

JavaScript veb-saytning HTML tizimida ishlash uchun yaratilgan va odatda bir necha marta ishlatiladi. Agar siz kod yozishni davom ettirmoqchi bo’lsangiz, ularni alohida fayllarga joylashtirsangiz JavaScript-ga osonroq kira olasiz. (.JS kengaytmasidan foydalanish ularni aniqlashda yordam beradi.) JavaScript-ni HTML-ga teg kiritish orqali bog’laysiz.

JavaScript-ning afzalliklari.

JavaScript-dan foydalanishning afzalliklari –Albatta bu yerda barchasi emas, asosiylari.

Saytga darhol javob yozish – Ular ular biror narsa kiritishni unutganmi yo’qmi, sahifani qayta yuklanishini kutish shart emas.

O’zaro tasirni oshirish – Foydalanuvchilar sichqonchani bosganda yoki klaviatura orqali ularni faollashtirganida, siz interfeyslarni (kompyuter bilan foydalanuvchuga aloqa qilish imkonini beradigan qurilma) yaratishingiz mumkin.

Boyroq interfeyslar – Siz JavaScript-dan saytga tashrif buyuruvchilarga boy interfeys berish uchun drag-and-drop tarkibiy qismlari va slayder kabi narsalarni foydalanishingiz mumkin.

JavaScript-ni cheklashlar.

JavaScript-ni to’liq dasturlash tili sifatida ko’rib chiqa olmaymiz. Unda Quyidagi muhim xususiyatlar yo’q :

Client-side JavaScript fayllarni o’qish yoki yozishga ruxsat bermaydi. Bu xavfsizlik sababi bilan saqlandi.

JavaScript-ni tarmoq ilovalari uchun ishlatib bo’lmaydi, chunki bu qo’llab-quvvatlanmaydi.

JavaScript-da hech qanday multithreading (ko’p ishlov berish) yoki multiprosessor qobiliyati yo’q.

PHP dasturlash tili haqida ma’lumotlar:

PHP Hypertext Preprocessor (PHP) – veb-dasturchilarga ma’lumotlar bazalari bilan o’zaro bog’langan dinamik tarkibni yaratishga imkon beruvchi dasturiy tildir. PHP asosan veb-ga asoslangan dasturlar ishlab chiqish uchun ishlatiladi.

Rasmus Lerdorf, PHP ning birinchi versiyasini 1994 yilda ochdi.

PHP – «PHP: gipermatnli preprosessor» uchun takrorlanadigan qisqartma.

PHP HTML-ga o’rnatilgan server tomoni skript tilidir. Bu dinamik tarkibni boshqarish, ma’lumotlar bazalari, seanslarni kuzatish, hatto barcha elektron tijorat saytlarini yaratish uchun ishlatiladi.

MySQL, PostgreSQL, Oracle, Sybase, Informix va Microsoft SQL Server kabi ommabop ma’lumotlar bazalari bilan birlashtirildi.

PHP-ning umumiy foydasi.

PHP formalarni boshqarishi mumkin, ya’ni fayllardan ma’lumotlarni to’plash, ma’lumotlarni faylga saqlash, elektron pochta orqali ma’lumotlarni yuborish, foydalanuvchiga ma’lumotni qaytarish.

PHP orqali ma’lumotlar bazasida elementlarni qo’shish, o’chirish, o’zgartirish kabi vazifalarni bajarishingiz mumkin.

Cookie-fayllarga kirish va o’zgaruvchan parametrlar.

PHP-dan foydalanib siz veb-saytingizning ba’zi sahifalariga kirishni cheklashingiz mumkin.

Ma’lumotlarni shifrlash mumkin.

PHP ning xususiyatlari.

Beshta muhim xususiyatlar PHP ning fazilatlarini tabiiy qiladi:

Oddiylik

Samaradorlik

Xavfsizlik

Moslashuvchanlik

Yaqin munosabat.

Yuqorida aytilgan to’rtta tillarning xususiyatlarini ko’rib chiqdik. O’zingizga kerakli ma’lumotni olgan bo’lsangiz xursandman. Qo’shimcha fikr mulohazalaringiz bo’lsa kommentariyada qoldiring! Blogimga yangi maqolalar uchun OBUNA bo’lib qo’yishni unutmang!

Sizga xush kayfiyat tilab xayrlashaman, xayr!

Hurmat bilan Oxunjon G’aybullayev.