Salom do’stlar! Sizlar bilan yana ko’rishib turganimdan xursandman, ushbu maqola ma’lumotlar bazasi boshqaruv tizimi to’g’rida bo’ladi. Dasturiy sohasida ma’lumotlar bazasi boshqaruv tizimini o’rganish juda muhim hisonlanadi.
Ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimi (Ingliz tilida – Database Management System – qisqartmasi “DBMS”) ma’lumotlar bazalarini yaratish va boshqarish uchun dasturiy tizim ta’minoti hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi foydalanuvchilarni va dasturchilarni ma’lumotlarni yaratish, olish, yangilash va boshqarish uchun tizimli usul bilan ta’minlaydi.
DBMS foydalanuvchilarga ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarni yaratish, o’qish, yangilash va o’chirish imkonini beradi. Ma’lumotlar bazasi asosan ma’lumotlar bazasi va foydalanuvchilar yoki ilova dasturlari orasidagi interfaol xizmat vazifasini bajaradi, bu ma’lumotlar muntazam ravishda tashkil qilinib, osongina foydalanish mumkin bo’ladi.
DIQQAT E’LON! Java dasturlash tillari bo’yisha video kurs tayyor. Video kurs haqidagi ma’lumotni quyidagi rasm ustiga bosib o’qishingiz mumkin:
Ma’lumotlar bazasi uchta muhim narsani boshqaradi: ma’lumot, ma’lumotlarga kirishga, qulflashga va o’zgartirishga imkon beradigan ma’lumotlar bazasi mexanizmi va ma’lumotlar bazasi mantiqiy tuzilishini belgilaydigan ma’lumotlar bazasi sxemasi.
Ushbu uchta asosiy elementlar o’zaro muvozanat, xavfsizlik, ma’lumotlar yaxlitligi va yagona boshqaruv tartiblarini ta’minlaydi. DBMS tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan odatiy ma’lumotlar bazasini boshqarish vazifalari o’zgarishlarni boshqarish, ishlashni kuzatish / sozlash va zaxira va tiklashni o’z ichiga oladi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarining ko’pi avtomatlashtirilgan qayta ishlash, qayta boshlash va tiklash, shuningdek, faoliyatni boshqarish uchun ham javob beradi.
DBMS, ko’p sonli foydalanuvchilar tomonidan boshqariladigan tarzda bir nechta joydan olish mumkin bo’lgan ma’lumotlarning markazlashtirilgan ko’rinishini ta’minlash uchun eng foydali hisoblanadi. Bir DBMS, foydalanuvchining qanday ma’lumotlarni ko’rishi bilan bir qatorda, bitta ma’lumotlar bazasi sxemasining ko’plab ko’rinishlarini ta’minlovchi ma’lumotni qanday ko’rishini cheklashi mumkin.
Foydalanuvchilar va dasturiy ta’minot dasturlari ma’lumotlar jismonan qayerda joylashganligini yoki u qanday saqlash vositalarining turiga bog’liqligini bilishdan ozoddir, chunki DBMS barcha talablarni o’zi ko’rib chiqadi.
DBMS mantiqiy va jismoniy ma’lumotlar mustaqilligini taklif etadi. Ya’ni, foydalanuvchilar va ilovalar ma’lumotlarning qayerda saqlanganligini yoki ma’lumotlarning jismoniy tuzilishidagi o’zgarishlarini bilishlari kerak emas. Dasturlar DBMS tomonidan taqdim etiladigan ma’lumotlar bazasi uchun ilova dasturiy interfeysi (API) dan foydalanadi, dasturchilar ma’lumotlar bazasiga o’zgartirishlar kiritilganligi uchungina dasturlarni o’zgartirishi shart emas.
Ommabop DBMS turlari.
Ommabop ma’lumotlar bazasi modellari va ularning boshqaruv tizimlari quyidagilardan iborat:
Munosabat ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (RDBMS) – ko’p hollarda foydalanishga moslashtiriladi, ammo RDBMS Tier-1 mahsulotlari juda qimmat bo’lishi mumkin.
NoSQL DBMS – vaqt o’tishi bilan rivojlanishi mumkin bo’lgan erkin aniqlangan ma’lumotlar tuzilmalari uchun juda mos keladi.
In-memory (xotirada) ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (IMDBMS) – tezkor javob berish vaqtlari va ishlashning yanada yaxshi bo’lishini ta’minlaydi.
Columnar (ustun shaklidagi) ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (CDBMS) – o’xshash ma’lumot elementlarining katta soniga ega bo’lgan ma’lumotlar omborlari uchun juda mos keladi.
Bulutli ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi – bulut xizmat provayderlari DBMSni ta’minlash va bajarish uchun javobgardir.
DBMS ning afzalliklari.
Ma’lumotni saqlash va boshqarish uchun DBMS dan foydalanish afzalliklari bilan birga keladi, shuningdek, qo’shimcha xarajatlar ham kelib chiqadi. DBMSni ishlatishning eng katta afzalliklaridan biri – bu foydalanuvchilar va dastur dasturchilariga ma’lumotlarning yaxlitligini boshqarishda ayni ma’lumotlarga kirish va undan foydalanish imkonini beradi.
Ma’lumotlar bazasi (DBMS) bir nechta foydalanuvchilar tomonidan nazorat qilinadigan usulda ma’lumotlarga ega bo’lgan markaziy saqlash bilan ta’minlaydi.
DBMS bilan ma’lumotlarni markaziy saqlash va boshqarish quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Ma’lumotlarni yig’ish va mustaqillik.
Ma’lumot xavfsizligi.
Bir vaqtda kirish uchun qulflash mexanizmi.
Bir xil ma’lumotlardan foydalangan holda bir nechta ilovalarning ehtiyojlarini muvozanatlash uchun samarali ish boshqaruvchi.
Buzilishlar va xatolardan tezda qutulish qobiliyati.
Mustahkam ma’lumotlar yaxlitligi qobiliyati.
Faoliyatni kuzatish va tekshirish.
Standart ilova dasturiy interfeysi (API) yordamida oddiy kirish.
Ma’lumotlar uchun yagona boshqaruv tartibi.
DBMS shuningdek, bitta ma’lumotlar bazasi sxemasining ko’plab ko’rinishini ta’minlaydi. Bir ko’rinish foydalanuvchi qanday ma’lumotlarni ko’rishi va u foydalanuvchining ma’lumotlarni qanday ko’rishini belgilaydi.
Agar DBMS ishlatilsa, tizim talablari o’zgartirilganda tizimlar juda oson o’zgarishi mumkin. Mavjud tizimni buzmasdan ma’lumotlar bazasiga yangi ma’lumotlar toifalari qo’shish mumkin va ilovalar ma’lumot qanday tuzilishidan va saqlanishidan ajratib qo’yilgan bo’ladi.
Albatta, DBMS bu ustunliklarni ta’minlash uchun qo’shimcha ishlarni amalga oshirishi kerak va shu bilan birgalikda qo’shimcha xarajatlarni ham olib keladi. DBMS oddiy fayllarni saqlash tizimidan ko’ra ko’proq xotira va CPUdan foydalanadi. Va, albatta, turli xil DBMSlar sistema resurslarining turli xil turlarini va darajalarini talab qiladi, shuning uchun DBMSlarning turi va toifalarini bilish muhim.
Bu haqida esa keyingi maqolalarda ko’rsatmalar beriladi. Blogimga OBUNA bo’lib qo’yish, shunda shunday maqolalar chop etilishi bilan xabar topasiz.
Maqola yuzasidan savollaringiz bo’lsa, kommentda qoldiring, shu bilan keyingi maqolada ko’rishguncha!
Muallif: Oxunjon G’aybullayev.
